Mã QR code là gì?
Mã QR (mã phản hồi nhanh) là một mã vạch ma trận (hay mã vạch hai chiều) được phát triển bởi công ty Denso Wave (Nhật Bản) vào năm 1994. Chữ “QR” xuất phát từ “Quick Response”, trong tiếng Anh có nghĩa là đáp ứng nhanh hay xử lí nhanh, vì người tạo ra nó có ý định cho phép mã được giải mã ở tốc độ cao. Các mã QR được sử dụng phổ biến nhất ở Nhật Bản, Trung Quốc, và hiện là loại mã hai chiều thông dụng nhất ở Nhật Bản.
Người dùng có chương trình thu tín hiệu (capture program) và máy tính có giao diện RS-232C có thể dùng máy quét ảnh (scanner) để thu dữ liệu.
Tiêu chuẩn Nhật Bản cho các mã QR, JIS X 0510, được công bố vào tháng 1 năm 1999, và Tiêu chuẩn Quốc tế ISO tương ứng, ISO/IEC18004, được chấp thuận vào tháng 6 năm 2000.
▪️Lịch sử hình thành.
Người phát minh ra mã QR là ông Masahiro Hara, 64 tuổi, người Nhật Bản, kỹ sư trưởng của công ty sản xuất linh kiện ô tô Denso Wave, công ty con của Tập đoàn Toyota.
Kỹ sư Masahiro Hara trong lễ kỷ niệm 25 năm mã QR ra đời. Ảnh: Denso Wave
Ý tưởng từ môn cờ vây.
Trước khi mã QR xuất hiện, mã vạch (barcode) đã được sử dụng trong các siêu thị từ năm 1974. Barcode hay còn gọi “mã UPC một chiều” do hai nhà sáng chế người Mỹ Norman Joseph Woodland và Bernard Silver phát triển. Mã vạch này tập hợp nhiều vạch có độ đậm khác nhau trên bao bì sản phẩm. Tuy nhiên, hạn chế của mã vạch là chỉ chứa được 20 ký tự chữ và số, do đó đến một thời điểm sẽ không còn đủ mã vạch cho cả thế giới sử dụng.
Tại Công ty Denso Wave, hằng ngày nhân viên phải cầm máy quét đọc mã vạch trên linh kiện ô tô. Công việc lặp đi lặp lại nhiều lần trong ngày đã có lúc khiến nhân viên rơi vào trạng thái căng thẳng, mệt mỏi. Để cải thiện tình hình, lãnh đạo công ty giao kỹ sư trẻ Masahiro Hara nhanh chóng tìm ra một loại mã mới cho phép quét linh kiện ô tô với tốc độ cao.
Năm 1994, Hara đã phát minh mã QR (Quick Response-nghĩa là “đáp ứng nhanh” và còn được gọi là mã hai chiều) đáp ứng đúng tiêu chí đề ra. Mã QR được đặt tên vào ngày 08-08-1994, đúng ngày sinh nhật lần thứ 37 của kỹ sư Hara.
Nguồn cảm hứng dẫn tới phát minh này được Masahiro Hara giải thích là xuất phát từ sở thích chơi game cờ vây. Một ngày, trong khi sắp xếp các quân cờ đen-trắng, tôi nhận ra rằng đây có thể là cách truyền tải thông tin tốc độ lớn và dung lượng cao. Một khoảnh khắc “Eureka” (Tìm ra rồi)!”, kỹ sư Hara chia sẻ.
Một lần khác, trong khi đi dạo, Hara nhìn lên bãi đáp của máy bay trực thăng trên nóc một tòa nhà cao tầng. Ý tưởng về hoa văn định vị ở ba góc hình vuông xuất hiện trong đầu, giúp anh hoàn thiện về mô hình mã QR mà anh ấp ủ từ lâu.
Mã QR ra đời được tạo thành từ nhiều ô vuông đen trên nền trắng. Không giống như mã vạch UPC, mã QR chứa đến 7.000 ký tự chữ và số, thậm chí cả những ký hiệu, chữ tượng hình của tiếng Nhật, Trung và Hàn. Mã QR có thể quét từ trên xuống dưới hoặc từ trái qua phải, giúp nâng tốc độ quét mã vạch nhanh hơn trước tới 100 lần. Không những thế, dù người sử dụng che đi một phần nhỏ (trừ 3 ô định vị ở 3 góc) của mã QR thì máy cũng có thể quét chính xác.
▪️Ứng dụng vào cuộc sống.
Mặc dù những ứng dụng ban đầu chỉ để theo dõi các bộ phận của xe, nhưng hiện nay mã QR được ứng dụng trong nhiều ngữ cảnh khác nhau bao gồm cả các ứng dụng theo dõi thương mại và ứng dụng hướng tới sự tiện lợi cho những người sử dụng điện thoại di động. Mã QR có thể được sử dụng để hiển thị chữ cho người sử dụng, để thêm danh thiếp vCard vào thiết bị của người sử dụng, để mở URI, để viết e-mail hay tin nhắn, thậm chí thanh toán điện tử một cách nhanh chóng. Người sử dụng có thể tạo và in mã QR của riêng họ cho những người khác quét và sử dụng để ghé thăm một trong các trang phải trả tiền và miễn phí thông qua mã QR. Mã QR cũng được thêm vào danh thiếp, làm đơn giản đi rất nhiều việc nhập dữ kiện cá nhân của người mới quen vào sổ địa chỉ trên điện thoại di động. Nó hiện trở thành một trong những kiểu sử dụng nhiều nhất trong nhóm mã vạch hai chiều.
Với việc cung cấp miễn phí, mã QR được sử dụng phổ biến trong hoạt động quản lý kho hàng tại nhà máy và hồ sơ bệnh nhân tại bệnh viện hay trong hoạt động theo dõi các mẫu sinh học, quảng bá sản phẩm. Sau khi quét mã, người dùng sẽ được kết nối ngay với một trang mạng, một vị trí cụ thể, hoặc một tin nhắn SMS liên quan. Nhờ vậy, độ phủ sóng của phát minh nhanh chóng được người dân đón nhận.
Năm 2000-năm mã QR nhận được chứng nhận ISO, với phát minh về mã QR, kỹ sư Hara và các cộng sự đã nhận giải thưởng “Nhà sáng chế châu Âu” 2014. Đây là giải thưởng hằng năm do Cơ quan Sáng chế châu Âu trao tặng nhằm tuyên dương những nhà sáng chế xuất sắc nhất thế giới. Trước đó, ông Hara cũng được Tạp chí Kinh doanh Nikkei tặng giải thưởng “Xuất sắc” vào năm 2007 và Viện Khuyến khích Thiết kế công nghiệp Nhật Bản tặng giải thưởng “Thiết kế” vào năm 2012.
▪️Bước ngoặt nhờ điện thoại thông minh.
Tuy nhiên, con đường thành công của mã QR cũng gặp một số trở ngại. Mã QR chưa thực sự hấp dẫn do người tiêu dùng bị yêu cầu mua thiết bị đọc và phải tải xuống một ứng dụng riêng để quét mã. Hơn thế, khi đó kết nối giữa các điện thoại còn chậm, các liên kết mạng mà mã QR gửi đến không thực sự hữu ích…
Sự bùng nổ của điện thoại thông minh (smartphone) được trang bị camera vào đầu thập niên 2010 trở thành bước ngoặt của mã QR và tạo ra cuộc cách mạng của con người khi mua sắm, đi du lịch hay truy cập các trang web. Chỉ cần cài ứng dụng mã QR trên smartphone, người sử dụng có thể quét mã để truy cập các trang web và nhận phiếu giảm giá. Thống kê của nippon.com cho thấy, có từ 60 đến 80% điện thoại trên thế giới được cài mã QR với khả năng xử lý thông tin nhanh gấp nhiều lần so với mã vạch tiêu chuẩn.
Trung Quốc là đất nước có số lượng người sử dụng smartphone cài mã QR nhiều nhất trên thế giới. Với mã QR, quốc gia tỷ dân này đã thực hiện việc tiêu dùng không sử dụng tiền mặt khá thành công. “Tôi rất ngạc nhiên khi mã QR được sử dụng trong việc thanh toán không dùng tiền mặt ở Trung Quốc hiệu quả đến như vậy. Tôi chưa bao giờ nghĩ rằng mã QR sẽ được sử dụng như một hình thức kiếm tiền”, ông Hara chia sẻ.
Cho đến nay, mã QR đã trở nên quen thuộc và chứng minh tính hữu dụng với hầu hết các quốc gia trên thế giới, nhất là trong bối cảnh đại dịch Covid-19 diễn biến phức tạp gần hai năm qua. Mã QR hỗ trợ việc tuân thủ các quy định bảo vệ sức khỏe bằng cách giúp người dân tiếp cận dữ liệu từ xa và giảm đến mức thấp nhất việc chạm vào bề mặt đồ vật, từ đó ngăn sự tán phát của virus SARS-CoV-2.
Sau những ngày phong tỏa và giãn cách xã hội, các nhà hàng và quán cà phê lần lượt mở cửa trở lại ở nhiều nước châu Âu. Trên tấm menu dán trên tường có đính kèm mã QR, thực khách có thể yêu cầu món ăn và thanh toán ngay mà không cần giao tiếp với nhân viên phục vụ.
Tại Việt Nam, người tiêu dùng biết về mã QR nhiều nhất trong các hoạt động giao tiếp xã hội. Kể từ khi dịch Covid-19 bùng phát, mã QR đã được sử dụng rộng rãi hơn, từ khai báo y tế đến các dịch vụ thanh toán di động như Momo, ZaloPay…
Với sự bùng nổ về công nghệ thông tin, trong Chiến lược phát triển Chính phủ điện tử hướng tới Chính phủ số giai đoạn 2021-2025, định hướng đến năm 2030, Việt Nam phấn đấu thay đổi đột phá xếp hạng quốc gia, lọt vào nhóm 50 nước dẫn đầu về chỉ số tổng thể, chỉ số tham gia điện tử, chỉ số dữ liệu mở. Trong chiến lược này, Chính phủ đặt mục tiêu mỗi người dân có danh tính số kèm theo mã QR, tiến tới đều có điện thoại thông minh vào năm 2025. Theo báo cáo của Appota-công ty công nghệ giải trí Việt Nam, nước ta hiện có hơn 70% dân số sở hữu smartphone.
Cho đến nay, mã QR đã chứng minh được tính hữu dụng trong cuộc sống hiện đại, đặc biệt là trong bối cảnh biến thể của Covid-19 đang lây lan toàn cầu. Hiện nay, Công ty Denso Wave đang tập trung phát triển mã iQR có định dạng hình chữ nhật tối giản nhưng với dung lượng bộ nhớ lớn hơn mã QR với mục tiêu giúp tốc độ giải mã nhanh hơn. Và đó là công việc mà kỹ sư Masahito Hara và các cộng sự đang tiếp tục theo đuổi.
▪️Những cách ứng dụng khiến cha đẻ mã QR code cũng phải bất ngờ.
Điều gì làm kỹ sư Hara ngạc nhiên trong việc ứng dụng mã hiện nay?
“Giờ đây trên áo phông, mã đã trở thành hoa văn trang trí. Một số người thậm chí còn xăm hình mã. Đấy là điều mà tôi quả thật không bao giờ nghĩ tới. Ở Mỹ, trong một nghiên cứu về ong mật người ta đã dùng mã QR đánh dấu các con ong để theo dõi hành vi và sự vận động của chúng. Điều này tôi thấy thật thú vị.”
